نویسنده: محمد صدیق امیری
سپاس خدای را که پیامبرانش را به همراه کتاب و میزان مبعوث فرمودند تا زمینه برپایی قسط و داد را فراهم نمایند. پروردگار کریم بنده‌نواز که در پاداش بیزاری حضرت ابراهیم از بتها و معلمی یکتاپرستی آن حضرت به زبانی قومی و مادریش فرزندانش را پیامبر قرار داد. و در ابلاغ بی‌نقص رسالت توسط آخرین رسول گرامی، شرف بشر و فخر خلقت، کوثر و نعمت بی‌انتها را به آن حضرت ارزانی فرمودند. ستایش سزاوار خداوندی که زبان قومی هر ملتی را در کنار بعثت قرار دادند، تا امکان بیان حقیقت و حرکت در مسیر یکتاپرستی را برای آنان فراهم نمایند.
خداوند قادری که به عنوان نشانه‌های عظمت خویش خلقت اسمانها و زمین و اختلاف رنگ و زبان را جهت فرزانگان و دانشوران مقرر فرمودند و برای هر ملتی مناسک و شریعتی خاص را برای یاد خالق و رسیدن به حضرتش ترسیم فرمودند. خداوند غفوری که امت خویش را در قالب ملتهای گوناگون و با قابلیت و استعداد خاص قبیله‌ای خلق فرمودند تا زمینه رشد و تعالی آنان فراهم و امکان ایفای نقشی بایسته برای هر ملت در پیکره بشری فراهم گردد.
بشر امروز که گام به هزاره‌ی سوم نهاده است، با مشکلات عدیده‌ای در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی روبروست. این مشکلات بطور طبیعی در هر سه بعد مورد اشاره پیامدهای منفی خود را بروز داده است.
افسردگی و سرخوردگی فردی، مشکلات فرا روی تشکیل خانواده‌ها و از هم پاشیدگی خانواده‌های تشکیل شده و بحرانها و بی‌عدالتی‌های اجتماعی از جمله عواقبی است که می‌توان به صورتی گذرا از آنان نام برد.
بدین سان با گذشت حدود 1400سال از بعثت آخرین پیامبر گرامی این اثر با هدف ارائه راهکار قرآنی برای حل و فصل مشکلات بشری از یک طرف و برقراری تعامل و دوستی بین بشریت از تمدنهای مختلف از طرفی دیگر تدوین گردیده است. علی بن ابیطالب (رض) می‌فرمایند که از رسول مکرم اسلام در مورد بزرگترین آیه قرآن کریم پرسیدم و آن حضرت در پاسخ آیت الکرسی را عنوان فرمودند. رسول مکرم(ص) فرمودند که این نعمت و هدیه‌ای از عرش است که تا قبل از این به هیچ کدام از پیامبران الهی هدیه نگردیده است. در آیت الکرسی عظیم اشاره به این موضوع شده است که احاطه و یادگیری بشر در حوزه علم منوط به اجازه حضرت حق است. از مفهوم فوق این نتیجه قطعی که علوم بشری ذره‌ای از علم الهی هستند استخراج می‌گردد. وانگهی رسول مکرم اسلام (ص) خویش را شهر علم و حضرت علی را دروازه این شهر توصیف فرموده‌اند[1]. ایمان و اعتماد داریم که قرآن کریم کاملترین دستور العمل برای هدایت بشر است، لذا به آیات مشخصی از قرآن کریم که اثبات کننده این موضوع است اشاره می‌شود: در آیه 89 از سوره مبارکه نحل خداوند مهربان می‌فرمایند، ای رسول (گرامی) این کتابی است که بر تو فرستاده‌ایم، بیان‌کننده همه چیز است. «وَیَوْمَ نَبْعَثُ فِی کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیدًا عَلَیْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِکَ شَهِیدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ» و روزی از هر ملتی گواهی از خودشان می‌گیریم (که پیامبرشان بوده است) و تو را گواه علیه اینها می‌گیریم (و آنانی که بعدا خواهند امد و از تو در باره عملشان به قرآن کریم خواهیم پرسید)و این کتاب را بر تو فرستادیم که توضیح همه چیز است و هدایت و رحمت و مژده‌ای برای مسلمانان است. در آیه 59 از سوره مبارکه انعام خالق مهربان تاکید می‌فرمایند، که هیچ تر و خشکی نیست مگر در کتاب مبین ثبت است. «وَلَا رَطْبٍ وَلَا یَابِسٍ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُبِینٍ».
کلیدهای غیب پیش اوست. کسی جز او بر آن آگاه نیست و آنچه را در خشکی و دریاست می‌داند، و هیچ برگی نیفتد مگر آنکه او اگاه است وهیچ دانه‌ای در زیر تاریکیهای زمین و هیچ تر و خشکی در جهان نیست، جز آنکه در کتاب مبین ثبت است. بدین‌سان در ادامه این اثر با بیان معضلات بشری به ویژه در حوزه اجتماعی تلاش می‌گردد، راهکار قرآنی برای آن یافت شود. قبل از آن اشاره به آیه30 از سوره مبارکه[2] فرقان می‌شود که تأکید بر عرض شکوائیه‌گونه‌ی پیامبر اکرم به پروردگار مهربان در خصوص این موضوع است که قوم من قرآن را (که وسیله سعادت دو جهان بود) رها و آنرا مهجور ساخته‌اند. و تأسف از اینکه لطفی که خداوند رحمان در حق بندگان خود دارد و موهبتی برای سعادت و خوشبختی بشر است که انسان قادر به شکر و سپاس خالق رحمان آنطوریکه شایسته است نباشد. در این مقاله یکی از آیات الهی مورد تأکید آیت الکرسی عظیم است. لذا از این مفهوم امکان احاطه بشر به علم الهی چنانچه شایستگی داشته باشد را می‌توان نتیجه گرفت و از دیدگاهی علمی بر این کتاب پر برکت برای پیدا کردن راهکار الهی برای حل معضلات انسانی بهره برد. انسان با ایمان اصول مشخص اعتقادی را باور دارد که شالوده آن یکتاپرستی است، به تبع آن ایمان به مبدأ، معاد و رستاخیز، ایمان به پیامبران و کتب آنها، ملائک و فرشتگان و عالم غیب نیز تعریف و علاوه بر باور قلبی انجام عبادات خاصی را دنبال می‌کند تا باور قلبی خود را به ظهور برساند. در اینجا می‌خواهیم وارد علوم روز و عصر شویم که ایمان داریم، خداوند رحمان در این حوزه ما را فراموش نخواهند کرد. و قطعاً یکی از دلایل عظمت ایت الکرسی بحث علوم است که علم بشری از ازل تا ابد در این آیه پوشش داده شده است که با سعی و ممارست می‌توان آنرا کشف کرد. بطور طبیعی یکی از ا ین حوزه‌ها نحوه حکومتداری در اسلام است. که البته ما الگوی قرآنی صدر اسلام را هم داریم.
ولی نباید خود را اشباع‌شده بدانیم و تصور کنیم در روش چیز جدیدی برای افزودن نداریم. لذا اینجا تعریف خود را از علوم معادل تغییر تعبییر می‌کنیم. مثلاً به همان شکلی که در فیزیک و شیمی آنرا دنبال می‌کنیم به بحث حکومت در چارچوب مقتضیات زمان و مکان بپردازیم. مجدداً تاکید می‌کنیم که اصول در جای خود ثابت است. مثلا در حجاز صدر اسلام زبان همه مردم حجاز عربی بود و آنان مسئله زبان را نداشتند. در حالیکه اکنون بسیاری از کشورها متشکل از ملتهایی با تنوع زبانی هستند، که حاصل اراده «کن فیکن ویفعل مایشاء» الهی بوده و در حالیکه می‌تواند زمینه‌ساز مسابقه یکتاپرستی باشد به یکی از زمینه‌های کدورت و گاهاً برادر کشی در جهان اسلام تبدیل شده است.
در سوره مبارکه روم که مواردی از نشانه‌های عظمت و اقتدار الهی بحث شده است در کنار نشانه‌هایی همچون خلقت اسمانها و زمین، آفرینش کائنات، برگرداندن این آفرینش، خلق زنده از مرده و مرده از زنده، آفرینش انسان از خاک، ساختن و پرداختن آسمانها و زمین به فرمان الهی و بیرون آمدن همه بشر از زمین فقط با یک ندای الهی که نشانه شکوه و بزرگی خالق قادر هستند، تنوع رنگ و زبان هم در کنار موارد فوق به عنوان نشانه‌های اقتدار الهی مورد تأکید قرار گرفته است. و یا در سوره مبارکه حضرت ابراهیم زبان مادری و قومی غیر قابل تفکیک از بعثت است. این مسائل امروزه با مرزبندیهای جدید اهمیتی پیدا کرده‌اند که 1400سال پیش در این حد اهمیت نداشتند. در آن مقطع حساس تثبیت دین مبین اسلام و دفع خطرات و فتنه‌ها بعد از وفات رسول مکرم اسلام، دفع خطر امپراطوریهای ایران و روم و گسترش دین اسلام به عنوان یک دین جهانی امور مهمتری بوده و از طرفی در شرایط کنونی مسائل فرهنگی مسلمین، رعایت عدالت بین آنها و الگو گیری از صدر اسلام و رجوع به ارزشهای اصیل حائز اهمیت است. یعنی در عصر جهانی شدن دشمنان داخلی و خارجی کلیت این آیین را تهدید نمی‌کنند، بلکه تهدیدها از نوع فرهنگی هستند. حال مسلمین نه تنها قادر هستند این تهدیدات را دفع نمایند، بلکه به جهت رفتاری وتبعیت مطلق از قرآن کریم ونه تظاهر به آن خواهند توانست در فضای جهانی شدن دیگر فرهنگها و تمدنها را متأثر سازند.
پس در حکومتداری باید تغییر به عنوان یک مفهوم جدی در چهارچوب اصول مطرح باشد. چونکه از ضرورتهای زمانی و مکانی ناشی می‌گردد. از طرفی تنوع در ذات خلقت است. برای خسته نشدن انسان است. برای فکر کردن متنوع به خداست. برای رسیدن به خدا از راه‌های گوناگون است. و در واقع قرآن کریم دستور العمل دیروز، امروز و فردا است. عارضه بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند برای بشر موارد زیر باشد:
1. رخوت و سستی بشر امروزی را فرا می‌گیرد.
2. موجبات غربت قرآن کریم فراهم می‌شود.
3. موجبات فاصله گرفتن ارزشهای قرآنی فراهم می‌شود.
4. مسلمین رفتارهای غیر ارزشی از خود بروز می‌دهند و لذا این رفتارها به حساب دین آنها گذاشته می‌شود.
5. بدبینی نسبت به این آیین کامل جامعه مسلمین و سایر جوامع را فرا می‌گیرد.
6. جوامع اسلامی در ابعاد مختلف همانگونه که شاهد هستیم، عقب‌مانده باقی می‌مانند. نهایتاً اینکه با رجوع به کتاب عزیز نه تنها عواقب فوق را می‌توان خنثی نمود، بلکه امکان پشتوانه‌سازی تئوریک برای نظریه‌های مربوط به مسائل روز فردی، خانوادگی و اجتماعی فراهم خواهد شد. و جهان بشری با واقعیتهای این کتاب کامل بیش از بیش آشنا خواهد شد. در حوزه حکومت همگام با زمان شیوه‌های جدید و ناب بروز خواهد کرد. چونکه بشر به ویژه در حوزه اجتماعی از یکنواختی خسته می‌شود و به مرور علاقه‌مند به ابتکاراتی جدید است. چه وقتی که در این حوزه با خلأ نظریه و تئوری روبرو هستیم به جای پرداختن به امور مهم مردمی انرژی و وقت خود را صرف تنشهای داخلی می‌کنیم. و رکود و بی‌انگیزگی جامعه را فرا خواهد گرفت.
ارجاعات و ایضاحات
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - اشاره به عبارت « أنا مدینة العلم وعلی بابها فمن أراد العلم فلیأته من بابها» است که محدثان بسیاری این حدیث را حدیثی موضوع دانسته‌اند. نگا: محمد ناصر الدین الألبانی؛ السلسلة الضعیفة، حدیث موضوع شماره 2955. ویراستار
[2] - وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآَنَ مَهْجُورًا.
نظرات